Art. 305 k.k. Zakłócanie przetargu: kiedy grozi odpowiedzialność karna? Poradnik prawny

Przetargi i zamówienia publiczne to codzienność dużych firm, spółek komunalnych, jednostek samorządu i administracji. Gdy coś „idzie nie tak”, obok Prawa zamówień publicznych i kontroli UZP pojawia się jeszcze jedno ryzyko: odpowiedzialność karna z art. 305 k.k. za zakłócanie przetargu.

Dla członków zarządu, osób odpowiedzialnych za zamówienia, urzędników i przedsiębiorców stawką jest nie tylko kontrakt, ale też kara do 8 lat pozbawienia wolności, środki karne, zakazy pełnienia funkcji oraz reputacja.

Ten poradnik pokazuje, kiedy konkretne zachowania w przetargu zaczynają spełniać znamiona art. 305 k.k., a kiedy mamy „tylko” do czynienia z naruszeniem PZP lub regulaminu. To dokładnie ten moment, w którym dobrze prowadzona obrona w sprawach przetargów przez doświadczonego adwokata – prawo karne gospodarcze może przesądzić o losach całej sprawy.

Co chroni art. 305 k.k.?

Art. 305 k.k. chroni dwa kluczowe dobra:

• interes majątkowy podmiotu uprawnionego do mienia, które jest przedmiotem przetargu lub zamówienia (zamawiający, spółka, jednostka samorządu itd.),
• rzetelność instytucji przetargu oraz postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, czyli uczciwą konkurencję, przejrzystość zasad i zaufanie do procedury.

Z punktu widzenia obrony bardzo ważne jest to, że nie każde naruszenie przepisów PZP automatycznie oznacza popełnienie przestępstwa. Żeby wejść w obszar art. 305 k.k., musi pojawić się realne zagrożenie uszczerbku dla zamawiającego albo szeroko rozumianego interesu publicznego – i to właśnie trzeba rozbierać na czynniki pierwsze w każdej sprawie.

Definicja przetargu i zamówienia publicznego w kontekście art. 305 k.k.

Na gruncie art. 305 k.k. istotne jest, że przepis obejmuje obecnie:

• każdy przetarg – zarówno publiczny, jak i prywatny,
• postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w rozumieniu Prawa zamówień publicznych.

W praktyce:

• przetarg to uporządkowany ciąg czynności, którego celem jest wyłonienie kontrahenta i warunków umowy (budowa drogi, dostawa sprzętu, usługi IT, najem, dzierżawa itd.),
• przetarg publiczny – prowadzony według przepisów (np. PZP), z otwartym lub określonym kryterium kręgiem wykonawców,
• przetarg prywatny – organizowany przez podmiot prywatny (spółka, fundusz, deweloper) według wewnętrznego regulaminu, ale również objęty ochroną karną,
• postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego – cały proces: ogłoszenie/zaproszenie → składanie ofert → badanie i ocena → wybór oferty albo unieważnienie.

To oznacza, że odpowiedzialność karna może pojawić się także w sporach czysto biznesowych, poza klasyczną sferą zamówień publicznych. Dla przedsiębiorców i menedżerów to realne, a często niedoceniane ryzyko.

Art. 305 § 1 k.k. – utrudnianie lub udaremnianie przetargu

§ 1 obejmuje sytuacje, gdy ktoś utrudnia albo udaremnia przetarg lub postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego.

Co musi zaistnieć, żeby mówić o przestępstwie?

Łącznie:

1. Istnieje przetarg lub postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego.
2. Dochodzi do działania sprawcy, które:
   • udaremnia przetarg (doprowadza do tego, że się nie odbędzie lub musi zostać unieważniony), albo
   • utrudnia przetarg (istotnie zakłóca jego prawidłowy przebieg).
3. Działanie następuje na szkodę:
   • uprawnionego do mienia (właściciela w sensie funkcjonalnym),
   • osoby lub instytucji, na rzecz której przetarg jest organizowany, albo która prowadzi postępowanie,
   • albo na szkodę interesu publicznego.
4. Sprawca działa umyślnie – ma świadomość, że ingeruje w przetarg, i chce takiego skutku.

Czym jest udaremnianie przetargu?

Udaremnianie przetargu to takie działanie, które skutkuje tym, że:

• przetarg się nie odbywa,
• zostaje unieważniony,
• nie można go zgodnie z prawem zakończyć.

Przykład abstrakcyjny: celowe doprowadzenie do sytuacji, w której kluczowa dokumentacja lub warunki są tak skonstruowane albo zmanipulowane, że postępowanie nie może zostać rozstrzygnięte zgodnie z prawem.

Czym jest utrudnianie przetargu?

Utrudnianie przetargu nie musi przerywać postępowania. Chodzi o świadome zakłócanie procedury, np.:

• tworzenie sztucznych barier formalnych wymierzonych w konkretnych wykonawców,
• celowe opóźnianie przekazania istotnych informacji,
• manipulowanie kryteriami oceny ofert w trakcie postępowania w sposób sprzeczny z zasadami.

Szkoda – realna, ale niekoniecznie policzalna

Dla odpowiedzialności karnej istotne jest działanie „na szkodę”. W praktyce:

• nie trzeba wykazywać dokładnej straty finansowej w złotówkach,
• wystarczy realne zagrożenie pogorszenia sytuacji (np. ryzyko zawarcia mniej korzystnej umowy, zawężenie konkurencji, obniżenie transparentności).

Kara za art. 305 § 1 k.k.:
– pozbawienie wolności do 3 lat.

Art. 305 § 2 k.k. – zmowy przetargowe i manipulacja informacją

§ 2 to klasyczne „zmowy przetargowe” i działania mające bezpośrednio wpłynąć na wynik przetargu lub zamówienia.

Znamiona czynu z art. 305 § 2 k.k.

Żeby mówić o przestępstwie, musi wystąpić:

1. Cel:
   • sprawca działa w celu wywarcia bezprawnego wpływu na wynik trwającego lub przygotowywanego przetargu / postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
2. Zachowanie sprawcy:
   • wchodzi w porozumienie z inną osobą (np. między wykonawcami, między wykonawcą a osobą po stronie zamawiającego),
   • przekazuje informacje,
   • rozpowszechnia informacje,
   • przemilcza istotne okoliczności, które powinny być ujawnione.
3. Skutek w sferze zagrożenia:
   • działania te są podejmowane na szkodę uprawnionego do mienia, instytucji prowadzącej postępowanie lub na szkodę interesu publicznego.

Wejście w porozumienie – na czym polega?

Wejście w porozumienie to:

• uzgodnienie z inną osobą / podmiotem sposobu działania,
• wspólne planowanie, jak wpłynąć na wynik przetargu lub zamówienia.

Nie trzeba, by porozumienie było sformalizowane – liczy się faktyczna zmowa.

Przekazywanie i rozpowszechnianie informacji

Warto podkreślić:

• przekazywanie informacji – to podanie dalej / udostępnienie określonych danych innej osobie,
• rozpowszechnianie informacji – nie musi być „publiczne”; wystarczy szerszy, ale określony krąg (np. grupa wykonawców).

Kluczowe jest to, że informacja ma służyć bezprawnemu wpływowi na wynik, a nie zwykłym, dozwolonym działaniom biznesowym czy informacyjnym.

Przemilczenie istotnych okoliczności

Istotne elementy:

• sprawca ma prawny lub umowny obowiązek ujawnienia pewnych informacji,
• informacje są istotne z punktu widzenia:
  • decyzji o przystąpieniu do przetargu,
  • oceny oferty,
  • wyboru wykonawcy,
• mimo tego sprawca je świadomie przemilcza.

Dla obrony to mocne pole manewru: wykazywanie braku takiego obowiązku, braku istotności danych okoliczności lub braku związku z wynikiem przetargu.

Kara za art. 305 § 2 k.k.:
– pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Art. 305 § 3 k.k. – gdy celem jest korzyść majątkowa lub osobista

Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu z § 1 lub § 2 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, wchodzi do gry typ kwalifikowany z art. 305 § 3 k.k.

W praktyce mamy wtedy:

• ostrzejsze zagrożenie karą –
  – pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat,
• większe ryzyko dodatkowych środków karnych, np.:
  • zakazu zajmowania określonych stanowisk,
  • zakazu pełnienia funkcji w organach spółek,
  • zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne.

To moment, w którym do gry powinna wejść profesjonalna obrona w sprawach przetargów – z udziałem adwokata prawa karnego gospodarczego, który potrafi rozróżnić „normalny interes biznesowy” od udowodnionego celu osiągnięcia korzyści majątkowej w rozumieniu prawa karnego.

Aukcje i przetargi prywatne – § 4 k.k.

Zgodnie z art. 305 § 4 k.k. przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio do aukcji.

W praktyce oznacza to, że:

• manipulowanie przebiegiem aukcji (np. sprzedaż nieruchomości, przedsiębiorstwa, majątku spółki),
• zmowy przy licytacjach,
• ustawianie warunków aukcji pod określonego uczestnika

mogą być traktowane tak samo, jak udaremnianie przetargu czy zmowy przetargowe.

Co istotne – po zmianach przepisów chronione są również przetargi prywatne, co zwiększa ryzyko „wejścia” prokuratury i organów ścigania w spory, które jeszcze kilka lat temu miały charakter wyłącznie cywilnoprawny lub administracyjny.

Kto może ponosić odpowiedzialność?

W skrócie:

• przestępstwa z art. 305 § 1, § 3 w zw. z § 1 oraz § 4 w zw. z § 1 są przestępstwami powszechnymi – może je popełnić każdy (przedsiębiorca, członek zarządu, pracownik, urzędnik, podwykonawca, doradca),
• w § 2 co do zasady również mamy przestępstwo powszechne, ale w wariancie przemilczenia istotnych okoliczności chodzi o osobę, na której ciąży szczególny prawny obowiązek ujawnienia informacji.

Dla obrony to klasyczne pola argumentacji:

• czy na oskarżonym w ogóle ciążył taki obowiązek,
• czy dana okoliczność była obiektywnie „istotna”,
• czy miała potencjalny wpływ na decyzję w przetargu lub zamówieniu.

Tryb ścigania i program łagodzenia kar (leniency) – art. 305 § 5–6 k.k.

Art. 305 § 5 i 6 k.k. wprowadzają dwie bardzo praktyczne kwestie: tryb ścigania oraz swoistą klauzulę niekaralności (leniency przetargi).

Tryb ścigania – wniosek czy z urzędu?

Zgodnie z art. 305 § 5 k.k.:

• co do zasady przestępstwa z art. 305 k.k. są ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
• z urzędu – gdy:
  • pokrzywdzonym jest Skarb Państwa, lub
  • przedmiot przetargu, aukcji lub zamówienia publicznego jest choćby częściowo finansowany ze środków publicznych.

Na poziomie praktycznym adwokat prawo karne bardzo często zaczyna analizę sprawy od:

• sprawdzenia, czy w ogóle istnieje ważny wniosek pokrzywdzonego,
• weryfikacji, czy prawidłowo określono pokrzywdzonego,
• oceny, czy tryb ścigania nie jest wadliwy.

To czasem pozwala skutecznie zatrzymać sprawę jeszcze na wczesnym etapie.

Klauzula niekaralności – tzw. leniency (art. 305 § 6 k.k.)

Art. 305 § 6 k.k. wprowadza swoistą klauzulę niekaralności (leniency).

Nie podlega karze sprawca przestępstwa z § 1 lub 2, jeżeli:

1. zawiadomił o fakcie jego popełnienia:
   • organ powołany do ścigania przestępstw (np. prokuratora),
   • organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego UE,
   • albo Komisję Europejską,
2. ujawnił wszystkie istotne okoliczności tego przestępstwa,
3. uczynił to zanim organ ścigania dowiedział się o przestępstwie z innego źródła.

To rozwiązanie wzorowane na programach łagodzenia kar za zmowy przetargowe i naruszenia prawa konkurencji.

Decyzja o skorzystaniu z tej ścieżki wymaga jednak:

• chłodnej oceny, czy znamiona art. 305 k.k. rzeczywiście są spełnione,
• ustalenia, czy organy ścigania nie mają już wiedzy o sprawie,
• przemyślenia konsekwencji biznesowych i reputacyjnych.

To nie jest krok, który powinno się wykonywać „na szybko” – tu wsparcie adwokata od prawa karnego gospodarczego jest kluczowe.

Art. 305 k.k. a praktyka biznesu – kiedy potrzebna jest obrona w sprawach przetargów?

W praktyce:

• nie wszystkie „ustawione przetargi” opisywane w mediach kończą się wyrokami z art. 305 k.k.,
• nie każdy błąd formalny w PZP oznacza przestępstwo,
• ale też niektórych układów, ustaleń zakulisowych czy „drobnych przysług” w postępowaniu przetargowym nie da się obronić bez solidnej wiedzy prawniczej i dobrej strategii procesowej.

Profesjonalna obrona w sprawach przetargów koncentruje się m.in. na:

• wykazaniu braku realnej szkody lub zagrożenia szkodą,
• kwestionowaniu celu wywarcia bezprawnego wpływu na wynik przetargu,
• podważaniu charakteru „porozumienia” (zmowa vs dopuszczalne relacje biznesowe),
• wykazywaniu naruszeń po stronie organów ścigania i błędów w kwalifikacji prawnej,
• analizie, czy w ogóle zachodzi konieczność odpowiedzialności karnej, czy spór powinien pozostać w sferze cywilnoprawnej lub administracyjnej.

Masz problem z art. 305 k.k. i przetargami? Skontaktuj się

Jeżeli:

• toczy się postępowanie karne w związku z przetargiem lub zamówieniem publicznym,
• prokuratura lub policja żąda dokumentów i przesłuchuje pracowników w kontekście art. 305 k.k.,
• jako członek zarządu, urzędnik lub wykonawca obawiasz się zarzutu „zmowy przetargowej”,
• rozważasz skorzystanie z klauzuli niekaralności (leniency) z art. 305 § 6 k.k.,

nie czekaj, aż sytuacja wymknie się spod kontroli. Potrzebujesz konkretnej strategii obrony, opartej na realnym doświadczeniu w sprawach gospodarczych i przetargach.

Skontaktuj się z nami:

• telefonicznie: 668-359-677
• przez formularz kontaktowy: formularz kontaktowy kancelarii

Im wcześniej porozmawiasz z doświadczonym adwokatem prawa karnego, tym większa szansa, że spór uda się opanować, zanim zamieni się w pełnoskalowe postępowanie karne.

‍