Świadek i jego obowiązek prawdy

Świadek w procesie karnym ma obowiązek mówienia prawdy i niezatajania faktów, które są mu znane. Oznacza to, że nie tylko nie może kłamać, ale też nie powinien przemilczać okoliczności mających znaczenie dla sprawy.

Nie każdy jednak traktuje ten obowiązek z należytą powagą. W praktyce świadkowie często przedstawiają wydarzenia wybiórczo, interpretują je emocjonalnie lub pomijają niewygodne szczegóły.
Sąd nie dysponuje żadnym narzędziem, które automatycznie odróżni prawdę od kłamstwa – wszystko zależy od oceny wiarygodności, a ta kształtuje się w toku aktywnego działania stron, zwłaszcza obrony.

Nie wystarczy powiedzieć, że świadek kłamie – trzeba to wykazać poprzez logiczne pytania, wskazanie sprzeczności czy zestawienie jego słów z innymi dowodami.

Jak reagować, gdy świadek mija się z prawdą

Obrońca ma pełne prawo zadawać świadkowi pytania dotyczące nie tylko faktów, ale również motywów, relacji z oskarżonym czy przyczyn zmiany wersji wydarzeń.
To podstawowe narzędzie weryfikacji wiarygodności świadka.

Jeśli świadek powołuje się na cudze słowa, należy wskazać, że to dowód pośredni, który nie może stanowić podstawy ustaleń faktycznych. Jeśli świadek zeznaje odmiennie niż wcześniej – warto zażądać odczytania fragmentu poprzednich zeznań, by wykazać niespójność.

Sąd ma obowiązek wysłuchać argumentów stron i umożliwić obronie realny udział w przesłuchaniu. Gdy sąd ogranicza pytania lub oddala wniosek dowodowy, należy to odnotować w protokole – w procesie karnym liczy się każda reakcja i każda linijka zapisu z rozprawy.

Kiedy sąd oddala wnioski dowodowe

Zdarza się, że sąd oddala wnioski dowodowe o przesłuchanie świadka, konfrontację czy przeprowadzenie innego dowodu, uznając, że są „nieistotne” lub „zmierzają do przedłużenia postępowania”.
W rzeczywistości jednak często są to kluczowe dowody, które mogłyby wykazać, że świadek nie mówi prawdy lub ma własny interes w wyniku sprawy.

Należy pamiętać, że wniosek dowodowy można oddalić tylko wtedy, gdy rzeczywiście nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Każdy wniosek, który zmierza do weryfikacji zeznań świadka, w praktyce taki wpływ ma – i powinien zostać przeprowadzony.

Dobrze przygotowany adwokat prawo karne potrafi wykazać, że oddalenie wniosku dowodowego narusza prawo do obrony, co może stanowić skuteczny zarzut apelacyjny.

Konfrontacja – teoria kontra praktyka

Konfrontacja dwóch świadków to klasyczne narzędzie procesowe, które ma ujawnić sprzeczności w ich relacjach.
W teorii brzmi to przekonująco – w praktyce jednak często bywa dowodem o ograniczonej wartości.

Zdarza się, że obaj świadkowie – zamiast się konfrontować – trwają przy swoich wersjach, powtarzając mechanicznie to, co wcześniej powiedzieli. Rzadko dochodzi do sytuacji, w której ktoś zmienia stanowisko pod wpływem pytań.
Dlatego konfrontacja, choć bywa emocjonującym momentem rozprawy, nie zawsze przynosi efekt, jakiego oczekuje obrona.

Nie oznacza to jednak, że należy z niej rezygnować – odpowiednio przygotowana przez kancelarię prawa karnego może ujawnić szczegóły, sposób reagowania świadka, jego pewność siebie lub nerwowość, które dla sądu bywają równie cenne jak same słowa.

Świadek może odmówić zeznań – i czasem warto to rozumieć

Nie każdy świadek ma obowiązek odpowiadać na pytania.
Zgodnie z art. 182 § 1 k.p.k., osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań.
Dodatkowo, na podstawie art. 183 § 1 k.p.k., każdy świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeśli mogłoby to narazić jego samego lub osobę mu bliską na odpowiedzialność karną.

Dla obrony to ważna informacja: czasem milczenie świadka mówi więcej niż jego słowa.
Odmowa zeznań może potwierdzać istnienie więzi, konfliktu interesów lub obawę przed ujawnieniem pewnych faktów – i to również można wykorzystać w obronie.

Aktywne korzystanie z prawa do obrony

Prawo do obrony to nie formalność, lecz konkretne działanie.
Aktywny obrońca nie czeka, aż sąd sam zauważy sprzeczności – wskazuje je, dokumentuje i reaguje na każdy przejaw nierówności procesowej.

Każde ograniczenie możliwości zadawania pytań, każda odmowa przeprowadzenia istotnego dowodu, każda sytuacja, w której sąd pomija wniosek obrony – to potencjalne naruszenie prawa do obrony.
Dlatego tak ważne jest, by każda decyzja sądu została odnotowana w protokole. To podstawa do skutecznego działania w instancji odwoławczej.

Jak skutecznie bronić się przed fałszywymi zeznaniami – w praktyce

‍

1. Przygotuj pytania z wyprzedzeniem. Pytaj nie tylko o fakty, ale też o motywy i emocje.
2. Wykorzystuj wcześniejsze zeznania i dokumenty. Konfrontuj świadka z jego własnymi słowami.
3. Nie przeceniaj konfrontacji. W praktyce to często formalność, bo świadkowie rzadko zmieniają wersję.
4. Reaguj na każdą próbę ograniczenia obrony. Domagaj się, by odmowa sądu lub stanowisko obrony znalazły się w protokole.
5. Buduj spójną narrację obronną. Jeśli świadek kłamie, pokaż, dlaczego miał w tym interes.
6. Uwzględnij prawo do odmowy zeznań. Czasem milczenie świadka ma znaczenie dowodowe.

Podsumowanie

Świadek, który kłamie, nie jest rzadkością. Często to emocje, uprzedzenia lub interes osobisty wpływają na jego relację.
Dlatego skuteczna obrona wymaga czujności, refleksu i umiejętnego wykorzystania przepisów procesowych.

W procesie karnym prawda nie zawsze broni się sama.
Zadaniem obrońcy jest nie tylko bronić – ale wydobyć prawdę spod emocji, konfliktów i ludzkich słabości.
To właśnie wtedy prawo do obrony staje się realnym narzędziem, a nie pustym przepisem – i tym zajmuje się profesjonalna kancelaria prawa karnego, której celem jest skuteczna ochrona klienta.

‍